Người bệnh có cảm giác đau, nóng ở bàn tay, bàn chân trước khi xuất hiện đột ngột các mụn nước trong, kết tụ với nhau, giống như hạt trân châu, không có ban đỏ, cảm giác ngứa dữ dội. Do ngứa gãi, chà xát nhiều và điều trị không đúng làm bội nhiễm vi khuẩn gây chàm hóa. Bệnh thường hay tái phát, cứ mỗi đợt, các mụn nước khô đi và bong vảy da làm bàn tay, bàn chân sần sùi có các lỗ sâu nông khác nhau - tổ đỉa. Nếu bội nhiễm vi khuẩn gây các mụn mủ, vẩy tiết, nặng hơn có thể viêm mô tế bào, viêm hạch bạch huyết... Theo Đông y, bệnh tổ đỉa ở bàn tay gọi là nga trưởng phong; ở bàn chân gọi là thấp cước khí. Nguyên nhân do phong, thấp, nhiệt tà hoặc độc tà kết lại ở bì phu bàn chân, bàn tay làm ảnh hưởng đến vận hóa của khí huyết, làm bì phu tấu lý không được nuôi dưỡng nên bị khô, tróc da. Thấp nhiệt với phong tích tụ sinh mụn nước, thấp nhiệt tà lâu ngày hóa nùng làm da có mủ, sưng loét; độc tà hóa táo sinh phong nên ngứa.
Sau đây là một số bài thuốc trị theo vị trí bệnh.
Nga trưởng phong
Bệnh ở lòng bàn tay. Phương pháp chữa: Khu phong, thanh nhiệt. Dùng các bài sau:
Bài thuốc uống:
Bài 1: ké đầu ngựa 16g, cỏ nhọ nồi 16g, ý dĩ 16g, kinh giới 16g, ích mẫu 16g, hoàng bá 12g, sinh địa 16g, tỳ giải 12g. Sắc uống ngày 1 thang, chia 3 lần.
Kinh giới
Bài 2: Tứ vật thang gia giảm: sinh
địa 16g, đương quy 12g, xuyên khung 12g, bạch thược 12g, kinh giới 16g,
liên kiều 12g, hoàng bá 12g, thương truật 12g. Sắc uống ngày 1 thang,
chia 3 lần.Thuốc dùng tại chỗ:
cây mỏ quạ
Bài 1: Cao chiết từ cây mỏ quạ. Bôi ngày 2 lần.
Tô mộc
Bài 2: nước tô mộc hoặc nước lá móng tay sắc đặc ngâm hàng ngày.Có thể dùng các bài thuốc ngâm rửa trong phần “thấp cước khí”.
Bài 3: thanh đại, phèn phi, ô tặc cốt, bằng sa, liều lượng bằng nhau. Tán thành bột, rắc vào vết thương sau khi rửa sạch bằng nước tô mộc.
Tổ đỉa ở lòng bàn tay
Bài 4: thương nhĩ 12g, phù bình 12g, thương truật 12g, khổ sâm 12g,
hoàng cầm 12g, hương phụ 10g. Sắc ngâm rửa hàng ngày. Dùng khi nhiều mụn
nước.Bài 5: bán chi liên 60g sắc, ngâm ấm 15 phút. Dùng khi bị loét đỏ.
Thấp cước khí
Bệnh thường ở lòng bàn chân. Phương pháp chữa: thanh nhiệt trừ thấp, khu phong. Dùng các bài sau:
Tổ đỉa ở bàn chân
Bài thuốc uống:Bài 1: kim ngân 12g, ké đầu ngựa 16g, ý dĩ 16g, thổ phục 20g, tỳ giải 12g, sinh địa 16g, kinh giới 12g, hy thiêm 16g, cam thảo đất 12g, cây cứt lợn 12g. Sắc uống ngày 1 thang, chia 3 lần.
Bài 2: Thương linh phức phương gia giảm: ké đầu ngựa 16g, thổ phục 40g, ý dĩ 16g, tỳ giải 16g. Sắc uống ngày 1 thang, chia 3 lần.
Thuốc dùng tại chỗ: Dùng bài 3, 4, 5 như phần nga trưởng phong.
BS. Tiểu Lan
BỆNH TỔ ĐỈA NGUYÊN NHÂN VÀ CÁCH ĐIỀU TRỊ
Tổ
đỉa có tên khoa học là Dysidrose, là một thể đặc biệt của bệnh chàm,
khu trú ở lòng bàn tay, bàn chân và rìa các ngón, Bệnh thường gặp ở tuổi
từ 20 đến 40, nam nữ có tỷ lệ bằng nhau
 |
| Triệu chứng bệnh tổ đỉa |
Nguyên
nhân bệnh rất đa dạng và phức tạp, một số yếu tố liên quan như dị ứng
với hóa chất trong sinh hoạt, trong nghề nghiệp như xăng dầu, xà phòng,
xi măng, do nhiễm khuẩn trong khi tiếp xúc với bùn đất, nước bẩn hay gặp
nhất là do liên cầu trùng trong thể tổ đỉa nung mủ; do dị ứng với nhiễm
nấm ở kẽ chân; do thay đổi thời tiết theo mùa, do ảnh hưởng của ánh
sáng và nóng ẩm.
Biểu hiện bệnh tổ đỉa
Bệnh
biểu hiện với sang thương là mụn nước khu trú ở lòng bàn tay, bàn chân,
đặc biệt ở mé bên của ngón tay, lòng bàn tay, mặt trên - mặt bên và mặt
dưới ngón chân, lòng bàn chân. Bệnh không bao giờ vượt lên mé trên cổ
tay và cổ chân. Mụn nước ăn sâu vào thượng bì làm da nổi gồ lên, hình
tròn, rải rác hay xếp thành chùm, sờ vào mụn nước thấy chắc, cảm giác
như có một hạt gì nằm xen trong da, kích thước khoảng 1 - 2mm, có thể
trở thành bóng nước nhất là ở lòng bàn tay, bàn chân. Các mụn nước
thường xẹp đi và teo đét chứ không tự vỡ, thường có màu hơi ngà vàng,
khi bong ra để lộ một nền da hồng, hình đa cung hoặc tròn, có viền vảy
xung quanh. Kèm theo rất ngứa, càng gãi càng ngứa, bệnh thường kéo dài
khoảng 2 đến 4 tuần, tróc vảy rồi lành và bệnh hay tái phát.
Triệu chứng
-
Mụn nước màu trắng trong là triệu chứng chính, kích thước nhỏ khoảng
1mm, nằm sâu, chắc, khó vỡ, thường tập trung thành từng chùm hơi gồ trên
mặt da. Đôi khi nhiều mụn nước kết tụ thành bóng nước lớn.
-
Vị trí: 90% là gặp ở lòng bàn tay và các rìa ngón tay hoặc là chỉ gặp
một trong hai chỗ đã nói trên, còn ở lòng bàn chân và rìa ngón chân thì
ít gặp hơn. Tổn thương thường đối xứng và bệnh thường không bao giờ vượt
quá cổ tay, cổ chân.
-
Bệnh thường xảy ra từng đợt, trước khi nổi mụn nước thường có cảm giác
ngứa, rát, một số trường hợp kèm tăng tiết mồ hôi. Mụn nước của bệnh tổ
đỉa thường có xu hướng khô ít khi tự vỡ, rồi để lại một điểm dày sừng
màu vàng đục, tróc da.
-
Khi bị nhiễm khuẩn thì mụn nước hoặc bóng nước sẽ đục, sưng đỏ kèm theo
sưng hạch bạch huyết ở vùng kế cận và người bệnh nóng sốt.
Bệnh
tổ đỉa được các thày thuốc ngoài da coi như một loại chàm (eczema).
Nhưng khác eczema, tổ đỉa chỉ nổi ở lòng bàn tay, lòng bàn chân và ria
ngón tay chân, còn eczema thì có thể gặp ở bất cứ vị trí nào trên da.
Mặt khác, mụn nước tổ đỉa thường to, sâu, chắc, khó vỡ hơn mụn nước
eczema.
Cũng
như eczema, tổ đỉa gây ngứa nhiều, bệnh nhân gãi, chà xát làm vỡ mụn
nước, dễ thành nhiễm khuẩn phụ, sưng tấy, nổi hạch, có khi phát sốt.
Bệnh tiến triển dai dẳng, hay tái phát theo chu kỳ (dân gian gọi là theo
tuần trăng) thành mạn tính, kéo dài nhiều tháng, nhiều năm, trở ngại
nhiều cho sinh hoạt, lao động nếu không được điều trị đúng đắn.
Nguyên nhân gây bệnh
Nguyên nhân gây bệnh tổ đỉa rất phức tạp. Dưới đây là một số nguyên nhân thường gặp:
-
Dị ứng với hóa chất trong sinh hoạt, trong nghề nghiệp như xăng, dầu
mỡ, thuốc kháng sinh, xà bông thơm, xà phòng giặt, chất tẩy rửa, dầu
thơm, xi măng, vôi v.v...
- Do nhiễm khuẩn trong khi làm việc, tiếp xúc với đất, nước bẩn.
- Dị ứng với nấm kẽ chân.
- Do tăng tiết mồ hôi tay chân liên quan đến rối loạn thần kinh giao cảm, làm việc trong môi trường nóng ẩm.
Những yếu tố sau đây có thể thúc đẩy tình trạng bệnh khởi phát hoặc nặng hơn:
• Yếu tố tại chỗ: chất tẩy rửa, xà phòng, dung môi, giày dép chật, chất liệu da, đổ mồ hôi nhiều…
• Yếu tố trong không khí: khói thuốc, lông chó mèo, đất bùn, mạt bụi nhà…
• Nhiễm trùng (tụ cầu vàng)
• Thức ăn: hải sản, trứng, thịt gà, bò, đậu phộng, đậu nành, đồ lên men, tinh bột…
Điều trị
Điều
trị bệnh tổ đỉa là nhằm làm cho da lành như bình thường, nhưng bệnh có
thể tái phát lại nếu hiện diện các yếu tố thúc đẩy bệnh như đã kể ở
trên.
Cũng
như đối với eczema, điều trị tổ đỉa thường khó khăn. Hai yếu tố nhiễm
khuẩn, dị ứng thường kết hợp. Tùy từng trường hợp, thày thuốc sẽ phải
dùng đến các thuốc chống nhiễm khuẩn, chống nấm, chống dị ứng toàn thân
hoặc tại chỗ. Phải điều tra các chất gây dị ứng để loại trừ. Nếu do rối
loạn hấp thụ vitamin, cần bổ sung vitamin thích hợp ( vitamin PP, C, B6
).
-
Tránh bóc vảy, chọc lễ mụn. Nên rửa tay chân nhẹ, không cào gãi,làm xây
xước các mụn nước đề phòng nhiễm khuẩn phụ. Không nên ngâm tay nhiều
làm ẩm ướt lớp sừng, tạo điều kiện cho vi khuẩn và nấm phát triển mạnh
hơn.
- Tránh tiếp xúc xăng dầu, mỡ, xà phòng, hóa chất, thuốc tẩy rửa. Khi cần phải đeo găng bảo vệ.
- Cắt ngắn móng tay và giữ khô, sạch da lòng bàn tay, lòng bàn chân
Điều trị tại chỗ
- Ngâm rửa tay chân với thuốc tím pha loãng 1/10.000có màu hồng.
- Chấm thuốc BSI 1% - 3% khi chỉ có mụn nước đơn thuần.
- Khi tổ đỉa đã nhiễm khuẩn có mủ hoặc bóng nước to thì chích cho vỡ ra, sau đó bôi thuốc chống nhiễm khuẩn như Milian, Eosine.
- Chiếu tia tử ngoại (Ultra violet) tại chỗ.
Điều trị toàn thân
- Uống thuốc chống dị ứng thông thường như: Chlopheniramine , Cetirizine, Loratadine…
- Dùng kháng sinh nếu có nhiễm khuẩn.