Cây cối xay chữa phạm phòng
.
Một lần đến nhà tôi, thấy mấy
cây cối xay đứng ở góc vườn, lương y Nguyễn Đức Dũng, Chủ tịch Hội Dược
liệu thành phố Đà Nẵng liền đọc: “Phạm phòng thì có cối xay/ Buồn phiền
mệt nhọc trị hay vô cùng”.
 |
| Cây cối xay - Abutilon indicum. Ảnh: P.C.T |
Không biết có phải vì cái “chứng lạ” kia
không, mà câu ca đã rạch một đường hằn trên bộ óc của tôi, khiến tôi
không thể không chú ý “trên mức bình thường” đến cái cây thuốc vốn mọc
hoang khắp nơi chi xứ, từ bờ bãi, mé vườn, đến vệ đường, ngõ xóm.
Cây cối xay, còn gọi là giằng xay (không lầm với cây ngọt nghẽo - Gloriosa superba
có độc, cũng có nơi gọi là giằng xay), vì có quả giống hệt cái thớt
trên của cối xay lúa bằng tre ngày xưa. Cả người Trung Hoa, có lẽ có
cùng kiểu tư duy nông nghiệp như ta nên cũng gọi cây cối xay là... cây
cối xay, tất nhiên theo ngôn ngữ của họ, tức là 磨盤́草 - ma bàn thảo
(ma là cái cối đá - theo Hán Việt tự điển của Thiều Chửu thì phải đọc
âm má mới đúng nghĩa này, bàn là mâm hay thớt, còn thảo là cây vậy). Về
cái tên ma bàn thảo, trong một bộ sách dược liệu nổi tiếng của Việt Nam,
tên chữ Hán viết kèm rất rõ ràng nhưng tác giả trong một tích tắc sơ ý
đã hạ bút phiên âm là ma mãnh thảo (do chữ bàn 盤́ na ná chữ
mãnh 艋 chăng?), khiến cho không ít người đã vô tư “bé cái nhầm” sai theo
suốt mấy chục năm mà không hay biết.
Trở lại với bài thuốc nói trên, lương y
Dũng cho biết nam nữ mới ốm dậy, hoặc đang ốm, mệt nhọc mà sinh hoạt vợ
chồng, sau đó thấy người mệt mỏi, buồn phiền, ăn không tiêu, đầy hơi, da
vàng, bụng trên trướng lên, bụng dưới nóng ran, khó thở,… Đông y gọi là
chứng phạm phòng, để kéo dài rất nguy hiểm. Nên dùng độc vị
cây cối xay 50g sắc uống, vài ba thang sẽ khỏi. Bài thuốc kinh nghiệm
này lương y Dũng đã chữa cho nhiều bệnh thành công nên rất lấy làm tâm
đắc. Khi hỏi về xuất xứ bài thuốc, lương y Dũng cho biết đã đọc được
trong một cuốn sách thuốc nhưng vì quá lâu không còn nhớ tên sách là gì.
Vốn ưa “uống nước tận nguồn”, tôi đã để
tâm tìm kiếm suốt mấy năm ròng, tra trong nhiều sách thuốc cổ kim, từ
Tuệ Tĩnh, Lãn Ông, đến Đỗ Tất Lợi, Võ Văn Chi... đều không thấy. Cuối
cùng, cũng đã tìm thấy bài thuốc trong mục “Phòng thất” (tức phạm phòng) tại trang 345 sách Y lược Giải âm Tạp chứng của
Tạ Phúc Hải soạn thuật, in tại Hà Nội năm 1931. Nguyên văn sách này
giới thiệu rất nhiều bài thuốc bắc, thuốc nam chữa chứng phạm phòng, tùy
người tùy chứng mà áp dụng, như đoạn cuối viết “chứng (phạm) phòng
chậm phát dùng Bình vị tán, khí hư dùng Tứ quân tử thang, huyết hư dùng
Tứ vật thang đều gia Ngũ linh chi 2 đồng (8g), Nhân trần 2 đồng (8g).
Hựu phương (hoặc dùng phương): Lá cối xay 1 lạng (40g) sao vàng, Bẹ mèo
cau 5 đồng (20g) sao vàng, cùng sắc nước uống”.
Như vậy bài thuốc nam sách nêu ngoài lá cối xay còn có thêm bẹ mèo cau (còn gọi meo cau, tức bẹ bọc hoa cau còn non).
Chúng tôi sẽ nói thêm về những ứng dụng khác của cây cối xay vào kỳ sau.
PHAN CÔNG TUẤN
Bệnh phạm phòng và bài thuốc hay
Bệnh phạm phòng và bài thuốc hay
Cây cối xay
Nhân đọc bài “Cây cối xay… cùng loay hoay khám phá” của L/y Phan Công Tuấn đăng trên CTQ 89 - 90 tháng 8/2007. Cách đây vài năm, tôi viết bài thuốc chữa bệnh phạm phòng gửi cho một tạp chí, nhưng bị trả lại với lời cám ơn vì không đăng được.
Bệnh phạm phòng, tên có từ lâu rồi, nhưng ít được thông tin nên khi nghe có phần lạ tai và có khi cho rằng không có cơ sở tin cậy.
Người viết không phải thầy thuốc, chỉ được mách bảo hay chứng kiến qua bệnh nhân chữa khỏi mà phổ biến. Nhiều người có bài thuốc hay, khi gặp người bệnh, dù thân quen hay không, họ thường “mau mồm” mách bảo. đó cũng là nét đẹp truyền thống của dân tộc Việt Nam mang ý nghĩa làm phúc, cũng vì thế nên mới có những bài thuốc “dân truyền” , “gia truyền” v.v.
....
Xin trở lại câu chuyện về bệnh phạm phòng đã đăng trên CTQ. Theo L/y Nguyễn Đức Dũng cho biết: nam nữ mới ốm dậy hoặc đang ốm, mệt nhọc mà sinh hoạt vợ chồng, sau đó thấy mệt mỏi, buồn phiền, ăn không tiêu, đầy hơi, da vàng, bụng trên trướng lên, bụng dưới nóng ran, khó thở.. là rất đúng triệu chứng của bệnh. Tôi xin bổ sung: có thể mắt vàng (mắt là cửa ngõ của gan) và theo tôi, đây là bệnh gan thời kỳ đầu.
Năm 1946, tôi mới 9 tuổi, gia đình tản cư lên Chí Chủ, tôi đã được chứng kiến một bác bị bệnh phạm phòng, triệu chứng như L/y Dũng kể. Có điều là bác này ở giai đoạn nặng, có một cụ lang cũng cùng thôn (tôi quên tên) đã chữa cho bác bằng 3 thứ cây, mỗi thứ một nắm, sao vàng sắc đặc uống, gồm: Bông mã đề (cả lá, rễ). Cây cối xay (băm phơi), Củ ráy dại (gọt vỏ ngoài) thái mỏng. Uống mấy thang bác khỏi bệnh và đi lao động bình thường.
Tôi cho rằng đây là bài thuốc hay nên phổ biến rộng rãi. Chúng ta cùng làm việc thiện, những cây thuốc Nam dễ kiếm đối với người nghèo không may gặp bệnh lại càng thấy quý, vì nhiều khi giúp họ xua đi được bệnh hiểm nghèo. Rất cám ơn Tạp chí CTQ đã sưu tầm và cho phổ biến những bài thuốc như vậy.
Đinh Đăng Minh (CTQ số 94)
