(Kiến Thức) - Tượng nữ thần tự do nay là một biểu
tượng của thành phố NewYork nói riêng và nước Mỹ nói chung. Nhưng ít ai
biết Hà Nội từng có một phiên bản của bức tượng này.
Người Mỹ nói chung và người dân
NewYork nói riêng coi tượng thần tự do là biểu tượng đáng tự hào của họ.
Nhưng thật ra, đây lại là tác phẩm của các nhà kiến trúc, điêu khắc
Pháp thế kỷ 19. Năm 1875, chính phủ Pháp đã đặt hàng kiến trúc sư
Bartholdi một bức tượng để tặng cho chính phủ Mỹ nhân kỷ niệm 100 năm
ngày quốc khánh Mỹ. Phải mất gần 10 năm, Bartholdi mới hoàn thành công
trình tượng thần tự do khổng lồ với khối lượng 204 tấn này. Năm sau,
tượng được đưa lên tàu chiến Mỹ đem về đặt ở cảng New York.
Sau khi trao cho chính phủ Mỹ tượng
thần tự do, người Pháp cũng tạo thêm một vài phiên bản nhỏ hơn nhiều để
đem dự triển lãm. Một trong số những phiên bản đó được đem sang triển
lãm ở Việt Nam năm 1887 và sau đó, được tặng cho thành phố Hà Nội. Bức
tượng mang sang Hà Nội cao 2,5m làm bằng đồng. Vì tượng mặc áo lòe xòe
nên người dân gọi nôm na là tượng bà đầm xòe.
Lúc đầu, tượng được đặt ở vườn hoa
trung tâm gần tòa công sứ (nay là vườn hoa Lý Thái Tổ). Sau đó, vào năm
1891, chính quyền thực dân Pháp ở Đông Dương muốn thay vào đó tượng Pôn
Be (paul Bert) - viên toàn quyền Đông Dương đầu tiên, nên đã hạ tượng bà
đầm xòe xuống. Trong lúc còn chờ xây dựng bệ đá đặt tượng Pôn Be và tìm
vị trí mới đặt tượng bà đầm xòe, cả hai bức tượng bị hạ xuống nằm chỏng
trơ trên nền cỏ. Nhân đó, người Hà Nội đặt câu vè để chế diễu:
“Ông Pôn Be lấy bà đầm xòe
Trước nhà kèn ò e í e”
Sau nhiều cuộc tranh cãi, cuối cùng,
chính quyền thực dân Pháp ở Hà Nội quyết định đặt tượng bà đầm xòe trên
nóc tháp Rùa mà họ gọi là ngôi đền nhỏ. Bức tượng được đặt ở đó từ năm
1891 đến 1896. Mặt tượng hướng về phía đông tức là khu vực vườn hoa Lý
Thái Tổ ngày nay. Sau năm 1896, một lần nữa người ta lại di dời bức
tượng này về vườn hoa Cửa Nam.
Ảnh chụp tháp rùa với tượng bà đầm xòe được đặt trên nóc. |
Tháng 7/1945, sau khi Nhật đảo chính
Pháp, chính phủ Trần Trọng Kim được quân Nhật dựng lên. Ở Hà Nội, cụ
Trần Văn Lai được bổ nhiệm làm thị trưởng. Là một người yêu nước, cụ Lai
đã cho đổi lại tên hầu hết các con phố Hà Nội từ những tên của Pháp
sang tên các danh nhân nước Việt mà cụ biết. Đồng thời với hành động đó,
cụ Lai cũng ký quyết định cho giật đổ nhiều tượng đài tàn tích của thực
dân Pháp. Một trong số chúng là tượng bà đầm xòe ở vườn hoa Cửa Nam.
Như vậy, so với “người anh em” của
mình bên Mỹ, tượng bà đầm xòe đã không thể yên ổn ở một chỗ. Ít nhất nó
đã phải ba lần di chuyển. Và trong khi tượng thần tự do ở Mỹ trở thành
một biểu tượng để người dân nước này tự hào thì tượng bà đầm xòe là thứ
khiến cho người Việt căm ghét vì nó gắn với sự xâm lăng của bọn thực
dân.
Những thứ tự do, bình đẳng, bác ái giả
hiệu mà bọn thực dân nêu ra khi xâm lăng nước Việt không thể ru ngủ
người Việt. Bởi thế, chúng chẳng thể đặt bức tượng lòe bịp ấy ở yên một
chỗ lâu dài.
Người Việt ta có tính tiết kiệm, phàm
cái gì đã hư hỏng cũng đều cố tận dụng để làm việc khác. Từ khi thứ nghề
“đồng nát” ra đời, những vật hỏng quá không còn giá trị sử dụng thì đem
bán đồng nát cho đỡ phí của. Và tượng bà đầm xòe cũng được người Việt
cho đi theo truyền thống. Đó là thanh lý đồng nát.
Cụ thể, năm 1952, dân làng Ngũ Xã –
một làng có nghề đúc đồng nổi tiếng ở Hà Nội, có ý định đúc một bức
tượng phật A Di Đà, họ đã xin mua lại hai bức tượng trên để lấy đồng.
Pho tượng A Di Đà này cao 3,95m, nặng hơn 12 tấn được đánh giá là hoàn
hảo, không hề có một chút sai sót nào về kỹ thuật đúc và là pho tượng A
Di Đà bằng đồng đầu tiên ở Việt Nam.
Hiện tại tượng ông Pôn Be và bà đầm xòe đã nằm trong pho tượng phật A Di Đà ở chùa Ngũ Xã. |